Духтараке, ки қазову қадарро тағйир дод...

“Эстетика”
Мо ва қобилиятҳои моён.
Ҷаҳони атрофи мо. Гуманизм ва зуҳуроти он.

“

“Зебоӣ оламро наҷот хоҳад дод”

— Чехов А.П, нависанда

Нақл аз забони як нафар собиқ корманди мақомоти давлатӣ

Ман, Давлатов Нозир (номи қаҳрамонҳо тағйир дода шудаанд), он замон дар шӯъбаи мактубҳои ҳукумати вилояти Суғд кор мекардам. Рӯзе духтраки ҷавон вориди утоқи кориам шуд, ки зоҳиран 16-17 сола менамуд. Дертар маълум шуд, ки ҳамагӣ 14 сол дорад ва асари пирӣ дар чеҳрааш ин нишони зарбаҳои ҳаёт будааст. Лаб ба сухан накушода алакай ашк аз чашмонаш шаш қатор мерехт ва ҳарфҳоро бо оби дида фурӯ бурда - фурӯ бурда аз балоҳои болои сараш омада нақл мекард. Маълум шуд, ки Жасмин ном дорад, ба тоҷикӣ Ёсуман. Ба хотири он ки модраш рус асту падараш тоҷик чунин номро интихоб кардаанд, то ки ҳам дар забони русӣ ва ҳам дар забони тоҷикӣ ҳамрадиф дошта бошад. Кӯдакиаш, ки ба солҳои ахири давраи Шӯравӣ рост меомад то андозае хубу хотирмон гузаштааст. Падараш дар яке аз заводҳои калони Хуҷанд, он замон шаҳри Ленинобод, ки “Торгмаш” ном дошт ба ҳайси кофшергар кор мекард. Маоши хуб мегирифт ва барои зиндагии серу пур мерасид. Жасмин ба ёд меорад, ки падараш аз ҳамон замонҳо баъзан баъди кор маст шуда меомад ва модару модаркалонаш бо як азоб ӯро ором намуда ба хона медароварданд.

Жасмин нақл мекунад:

“Давраҳои бачагӣ бо кӯдакони маҳалла бозӣ мекардам ва парвои онро надоштам, ки падару модарам аз миллатҳои дигар ҳастанду ин метавонад оянда ба тақдирам таъсир расонад. Байни худ гоҳ бо тоҷикӣ ва гоҳ бо русӣ гап мезадем ва хаёл мекардам, ки тамоми олам чунин аст”.
Солҳои вазнини наваддӯм фаро расид. Корхонаҳо яке паси дигаре махкам мешуданд, ё моҳ ба моҳ маоши коргаронро намедодагӣ шуданд ва чӣ хеле, ки Жасмин мегӯяд: -
“Акнун дадом мисли саги аз занҷир раҳоёфта ҳар шаб масту аласт ба хона бармегашт ва бо баҳонаи ночизе модарамро лату кӯб мекард. Рӯз ба рӯз бештару бештар ва бераҳмона. Хонаамон ба азохона табдил ёфта буд ва ҷойи гурез вуҷуд надошт”.

Рӯзе ҳангоми чунин “консерти фоҷиавӣ”-и навбатӣ падари Жасмин, ки Қодир ном дошт, бо доду фиғон сӯи мадараш маломат мезаду мегуфт: -
“Агар ман туи кофирро ба занӣ намегирифтам ба чунин аҳвол дучор намешудам. Худо маро зад, ки номусулмонро ба хона роҳ додам...”.

Жасмин аз модаркалонаш, Тоҷинисо, ки зани кордидаву ҳаётдида ва батақвову намозхон буд, бо чашмони аз гиръя варамкарда пурсид:-
“Очаҷон чаро дадом ин хел мегӯянд? Мо кофир мӣ?”
“Не, бачам. Ин хел не. Гапҳои дадотро гӯш накун. Вай маст ва намедонад чӣ гуфта истодааст. Модарат аз дини дигар ва номаш Насронӣ аст. Вале бачам Худо яктост ва ҳамаи одамон фақат ӯро мепарастанд”.
Дар ин лаҳзаҳо аввалин донаҳои шубҳа ба дили Жасмини хурдсол ворид гардида, ба якранг набудани дунё, аниқтараш танҳо аз сафеду сиёҳ иборат набудани он, балки тобишҳои гуногун доштанаш дар зеҳни ӯ пайдо гардид. Дар ҳаёти оилаашон пайраҳаи сиёҳ фаро расида буд.

Қиссаи кӯтоҳ ин вазъият дер давом накард. Рӯз то рӯз арақхурии Қодир бештар мешуду рафтораш бадтар. Дар ниҳояти кор Қодир ба бемории ҷигар гирифтор шуд ва дер нагузашта новобаста ба кӯшишҳои табибон фавтид. Бори зиндагӣ болои сари Жасмини хурдсол фишор меовард. Дар натиҷаи даргириҳо ва ҷанги шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон бисёриҳо маҳзуну роҳгумзада буданд ва дар чашмони Жасмин ҳама ба ғаму ғусса гирифтор во менамуданд. Дар шаҳр тоқичаи сафед ба қавли ҷавонҳо “модда” шуда, ҷавонҳои аз худ домуллотарош зиёд гардида буданд. Як ҳамсинфи Жасмин бо номи Султон низ ба ин равия ҳамроҳ шуда ҳамаро масхара мекардагӣ шуда буд. Хусусан Жасминро, ки медонист модараш рус асту аз дини дигар азоб медод.

Акнун Жасмини хурдсол бо модаркалон дар ҳавлии бобои худораҳматӣ, ки дар маҳаллаи “Қӯшҳавз” қарор дошт ба сар мебурд. Ҳамроҳашон амакаш, додари хурдии падараш низ зиндагӣ мекард.

Жасмин бо таасуф мегӯяд:
“Ҳамон давра аз нороҳативу нофаҳмӣ ман розӣ будам Худоро ҷони маро гирад, то ки аз мушкилоти зиндагиву масхараи ҳамсинфам озод шавам. Шукри Парвадигор, ки модаркалонам пешам буд ва насиҳатам мекард, ки ин ҳама мегузарад”.

“Пешониам шӯр будааст, - ҳикояашро идома дода гуфт, Жасмин, ки як бадбахтӣ паси дигар бадбахтӣ омада истодаст. Чанде пеш амакам ба модаркалонам давоъ намуд, ки ҳавлиро ба номи ӯ номнавис намояд ва ин духтарчаи кофирро ба хонаи кӯдакон супорад.
“Аз пушти ин кофирҳо акоямро аз даст додем, - гӯён, амакам ҳамсояҳоро бар зидди ману модаркалонам карда истодааст”.
“Вақте модаркалонам пушти маро мегирифтанд, ту ҳам нест шав аз ин хона гуфта модари худро аз хона меронад” – бо ҳасрат мегӯяд Жасмин.

Баъд аз шунидани қиссаи ин духтарки шикстадил на танҳо кормандони шуъбаи мактубҳо, балки аксарияти кулли бошандагони маҳалла тарафгири ӯ шуданд. Дар нитиҷа қисми ҳавлиро ба амаки беинсофаш, ки номашро гирифтан ҳам ҷоиз нест, ҷудо намуда, вале қисмати бештарро ба номи Жасмин гузаронида шуд.
Албатта ҳақ ба ҳақдор расида буд, вале маро бештар тақдири Жасмин, ки дар ин синни наврасӣ дучори чунин мушкилотҳои зиндагӣ гардиду мебоист сахтдилу аз дунё дилгир ба воя мерасид, хавотир менамуд. Ба чанд соли баъди ин сӯҳбат назар карда ба хонандаи азиз гуфтаниам, ки ба бахти ин духтарак тақдираш неку ба роҳи бахту саодат равона гардид.
Дар оғоз гуфта будам, ки дар қалби Жасмин ба вазниниҳои зиндагӣ нигоҳ накарда хашму ғазаб ва ҳисси бадбинӣ макон пайдо накард. Шояд бо хости Парвардигор ва ё тарбияи хуби модаркалонаш дили нарм дошт, ки он макони зебоӣ ва пур аз орзуву омолҳои нек гардида буд. Жасмин аз хурдсолӣ расмкаширо дӯст медошт ва дертар бо тавсияи муаллимаи мактаб аввал ба мактаби рассомӣ ва сипас ба Донишгоҳи рассомӣ дохил ва бо муваффақият онро хатм намуд.

Ҳоло ӯ бо воя расида, ба зани зебову худкифо табдил ёфтааст. Касе аз канор пай намебарад, ки замоне ин духтараки дилшикаставу аз ҳаёт дилмонда буд.
Ба саволи ман:
- Чӣ гуна тавонистӣ тамоми вазниниҳои зиндагиро пушти сар намоӣ?,
бо табассум ҷавоб медиҳад:
- Аввал ин ки шукри Худо, ки маро бо одамони нек вохӯронд ва дигар ин ки дили инсон мисли зарф аст ва холӣ буда наметавонад. Танҳо аз худи шахс вобаста аст, ки онро бо чӣ пур мекунӣ ё бо кинаву адоват ва ё бо меҳру муҳаббат. Мутаасифона заҳри бадбинӣ худи инсонро нобуд мекунад. Беҳтар аст, ки онро бо эҳсосоти неки инсонӣ саршор кунӣ, то ки туро сарсабзу хуррам гардонад.
Аз шунидани ин суханҳои Жасмин ба хулоса омадам, ки дасрҳои ҳаётро бо баҳои панҷ супоридаву пушти сар намуда, барояш сабақҳои дуруст бардошт кардааст ва имрӯз ба зани оқилаву ҷаҳондида табдил ёфтааст. Чӣ хеле, ки бузурге гуфта:

“Зебоипарастӣ ӯро аз оғӯши шайтон наҷот дод!”.

Зимни рӯйи қоғаз овардани ин қисса беихтиёр ба худ савол додам, ки бадбахтиҳои Жасмин аз сабаби ба дини дигар тааллуқ доштани модар аст ё мушкилоти иқтисодии он солҳо, ки ба сари ҳамаи тоҷикистониён омада буд?
Баъд аз андешаҳои тӯлонӣ ба хулоса омадам, ки ҳамгоми вазниниҳои зиндагӣ таносубият ба дину мазҳаб ва ё ҳатто ба миллати ғайр як баҳонае мешавад барои нофаҳмоиҳо ва даргириҳо. Бо ибораи дигар шароити хуби иқтисодӣ ва сатҳи баланди зиндагӣ, ки барои тарбияи ҷавонон имконияти бештарро фароҳам меоварад, барои талқини таҳаммулпазирӣ мутобиқтар аст. Яъне, чӣ хеле дар урфият мегӯянд:

Ба гӯши гурусна ҳатто овози булбул намефорад!

Чанде аз гуфтаҳои бузургон дар бораи зебоипарстӣ, ки яке аз шартҳои тарбияи таҳамулгароист:

Рихард Вагнер

Фақат одами тавоно ишқро медонад, танҳо ишқ ба ту имкон медиҳад, ки зебоиро ҳис кунӣ, танҳо зебоӣ санъатро ба вуҷуд меорад...

Иоганн Вольфганг Гете

Зебоиро шинохтан мумкин нест, онро бояд эҳсос ё эҷод кард.

Ҷуброн Халил Ҷуброн

Зоҳири ашё вобаста ба кайфият тағйир меёбад ва аз ин рӯ мо дар онҳо сеҳр ва зебоӣ мебинем, дар ҳоле ки сеҳру зебоӣ воқеан дар ботини мост.

Виктор Мари Гюго

Ҳеҷ зебоии зоҳирӣ наметавоанд комил бошад, магар он ки онро зебоии ботинӣ зинда кунад. Зебогии руҳ чун нури пурасрор бар ҷисм паҳн мешавад.