«Қобилияти гӯш андохтан ва шунидан».
“Ҳамдардӣ. Эмпатия/ Ҳамдардии самимӣ ба атрофиён/ Эмпатия дар амал”
Духтари дилшикаста...
Ё қиссаи ҳамдардии ҳамсабақон.
Бани одам аъзои якдигаранд,
Ки дар офариниш зи як гавҳаранд.
Чу узве ба дард оварад рӯзгор,
Дигар узвҳоро намонад қарор.
Ки дар офариниш зи як гавҳаранд.
Чу узве ба дард оварад рӯзгор,
Дигар узвҳоро намонад қарор.
Саъдии Шерозӣ
аз "Гулистон"
Ин ҳикоя аз забони муаллими яке аз мактабҳои касбомӯзии куҳанбунёди шаҳри Хуҷанд оварда мешавад. Номи мактаб ва қаҳрамонҳо иваз карда шудаанд.
Ба утоқи кории директори Дабистони касбомӯзӣ ба номи Р.Олимов духтараки чеҳракушоде ворид шуд. Рӯзҳои тирамоҳӣ табиати зебои Хуҷандшаҳрро бо либоси тиллоӣ пӯшонида гирду атрофро бо тобишҳои заррини дилнишин одамро мафтун мекард. Духтараке, ки худро Марям муаррифӣ намуд (дар шиносномаааш Мария) бо чеҳраи мисли моҳи тобон сафеду малламӯй ва қади мисли сарв зебо вале гӯё зери вазни зиндагӣ як каме хамгашта вориди утоқи кории директор, Маҳмудҷон Давлатов шуд. Дарахтони зарринқабои боғи ҳавлии мактаб, ки аз тирезаи мактаб намоён мешуданд ба мӯйҳои заррини ин ҷавондухтар тобишу ҷилои махсусе медоданд ва мисли офтоби саҳари чашмонро хира менамуданд.
Марям бо иффату нигоҳи ба поён равоншуда ба роҳбар ва ду нафар муаллимони мактаб, ки дар утоқи корӣ қарор доштанд: - “Ассалому алайкум, мумкин аст дароям”, - гуфт.
“Ҳа, марҳамат духтарам. Гузар, шин” – ба даромадан даъват намуд, Назирҷон Домуллоев, директори дабистон ва: - “Хӯш, гӯш мекунам”, - илова намуд.
Аз нақли ин духтарак маълум шуд, ки 18 сола аст ва чанде пеш дар синни 42 солагӣ падараш бар асари бемории шадид дунёро тарк намуда пас аз худ ҳашт фарзандро ятим гузоштааст. Марям калонӣ буда, се додараку чор хоҳарча дорад. Модараш то ба наздики ба ҳайси дӯзанда дар яке аз корхонаҳои дӯзандагии шаҳр кор мекард, вале бо сабаби муфлисшавии он бекор аст. Ҳоло бошад дар хона бо лаганда кардани кӯрпаю кӯрпачаҳои тӯёна, ки барои арӯс омода карда мешаванд, машғул аст. Мутаасисфона чунин супоришҳо фоидаовар ҳам бошанд, вале аҳён - аҳён пайдо мегарданд. Бори бештари зиндагӣ бар дӯши Марям галтидааст. Ӯ дар мағозаи озуқавории “Оазис” кор мекунад. Кадом кореро барояш фармоянд мекунад, ҳам фарошӣ, ҳам боркашонӣ ва ҳатто дар баъзе ҳолатҳо кассирӣ (фурӯшандагӣ). Маоше, ки мегирад базӯр барои хурокаи оила мерасад. Бо дастгирии мақомоти ҳокимияи маҳаллӣ ба рӯйхати “камбизоатон” ворид карда шуда, аз тарафи давлат баъзан тариқи кӯмак оилааш маводи ғизоӣ мегирифт.
“Ҳа, марҳамат духтарам. Гузар, шин” – ба даромадан даъват намуд, Назирҷон Домуллоев, директори дабистон ва: - “Хӯш, гӯш мекунам”, - илова намуд.
Аз нақли ин духтарак маълум шуд, ки 18 сола аст ва чанде пеш дар синни 42 солагӣ падараш бар асари бемории шадид дунёро тарк намуда пас аз худ ҳашт фарзандро ятим гузоштааст. Марям калонӣ буда, се додараку чор хоҳарча дорад. Модараш то ба наздики ба ҳайси дӯзанда дар яке аз корхонаҳои дӯзандагии шаҳр кор мекард, вале бо сабаби муфлисшавии он бекор аст. Ҳоло бошад дар хона бо лаганда кардани кӯрпаю кӯрпачаҳои тӯёна, ки барои арӯс омода карда мешаванд, машғул аст. Мутаасисфона чунин супоришҳо фоидаовар ҳам бошанд, вале аҳён - аҳён пайдо мегарданд. Бори бештари зиндагӣ бар дӯши Марям галтидааст. Ӯ дар мағозаи озуқавории “Оазис” кор мекунад. Кадом кореро барояш фармоянд мекунад, ҳам фарошӣ, ҳам боркашонӣ ва ҳатто дар баъзе ҳолатҳо кассирӣ (фурӯшандагӣ). Маоше, ки мегирад базӯр барои хурокаи оила мерасад. Бо дастгирии мақомоти ҳокимияи маҳаллӣ ба рӯйхати “камбизоатон” ворид карда шуда, аз тарафи давлат баъзан тариқи кӯмак оилааш маводи ғизоӣ мегирифт.
“
Дар роҳи ҷустуҷӯи худ, аз мушкилот натарсед - дар вақташ онҳоро шодӣ иваз мекунад.
Падараш зодаи шаҳри Истаравшан ва дар Хуҷанд қариб, ки хешу табор надошт. Мадараш рус, ки дар вақташ бар хилофи ризоияти волидайн издивоҷ карда буданд. Бинобар ин ба ӯ меъросе ё пасандозе боқӣ намонда буд.
Қиссаи кӯтоҳ бори вазнини зиндагӣ болои китфони ин духтараки навҷавон ва ба нигоҳи аввал хеле нозук бор шуда буд. Зимни сӯҳбат мавқеи устувор ва нигоҳи некбинона ба зингдагӣ, ки аз суханони Марям садо медод ба муаллимону сардор хеле писанд омад. Дар ҷаласаи навбатии Шӯрои муаллимони дабистон қарор карданд, ки ӯро ройгон касб меомӯзонад.
Ба бахти Марям дар гурӯҳ аксарият талабагони хуб ҷамъ шуда буданд ва дар муддати кӯтоҳ бо якдигар унс гирифта дугонаву рафиқ шуданд. Сардори синф Сулҳияхон, ки зани батақвою намозхон буд, шаш моҳ пештар бар асари бемории “Ковид-19” шавҳарашро аз даст дода, дарду алами ҳаётро чашида буд. Барои ҳамин тез вориди зиндагии Марям шуда, то метавонист ба ӯ кӯмак мекард. Ин кӯшишҳои сардори синфро аксарияти ҳамсинфон сидқан дастгирӣ мекарданд. Рӯзе ҳодисае рух дод, ки нигоҳи маро ба зиндагӣ куллан тағйир дод. Ман дубора боварӣ ҳосил намудам, ки дар ин замони муосир одамизод гарчанде дар лаби ҷарӣ қарор дорад, вале дар ин байн нафаре пайдо мешавад ва инсониятро сӯи роҳи Ҳақу адолат мебарад ва наҷот медиҳад. Яъне, қисса чунин аст...
“
Камбағалӣ дар дунё бори гарон ва дар охират сабукист.
Даҳаи сеюми моҳи шарифи рамазон ба охир мерасид ва ҳама дар тараддуди пешвози иди Фитр буданд. Гурӯҳи №59, ки дар он Марям таҳсил ва касбомӯзӣ менамуд тӯли чанд моҳи сипаригардида мисли як оила муттаҳид шуда, байнашон якдигарфаҳмии амиқ пайдо гардида буд. Вақти танаффуси калон Сулҳияхон - сардори синф аз ҳамсинфонаш хоҳиш кард чанд лаҳза дар синф монанд, то ки маслиҳати тақсимоти фитри рӯза ва касе тавон дорад закоти молро карда гиранд. Нафаре пешниҳод мекард, ки ба масҷиди “Нури ислом” дар наздикии мактаб қарор дорад бурда супорем, дигаре мегуфт, беҳтар нест, ки хонаи бачагони ятими шаҳр “Родничок” супорем, сеюме таклифи дигар... Ҳамин гуна ҳама саргарми баҳсу мунозираҳо буданд ва Саодат, зани пуртаҷриба ва ҳаётдида ҳамсинфонашро ба хомӯшӣ даъват намуда гуфт: - “Хоҳарону додарони азиз чаро “оби лаби дари хона қадр надорад?”.
“Охир ҳамаамон медонем, ки Марям дар кадом вазъ аст?, чӣ ҳолат дорад? ва кадом вазниниҳои зиндагӣ ба дӯши ӯ бор гаштааст? Пас чаро кӯмаки худро ба Марям нарасонем”.
“Охир ҳамаамон медонем, ки Марям дар кадом вазъ аст?, чӣ ҳолат дорад? ва кадом вазниниҳои зиндагӣ ба дӯши ӯ бор гаштааст? Пас чаро кӯмаки худро ба Марям нарасонем”.
Чанд лаҳзаи хомӯшӣ синфро фаро гирифт. Ҳар нафар ба фикр фурӯ рафта буд ва аксар бо назардошти вазъияти мушкили зиндагии ҳамсинфашон Марям розӣ буданд на фақат маблағи фитри рӯза балки зиёда аз он кӯмак расонанд. Ин лаҳза ҳодисае шуд, ки ҳамаро то андоза ба истилоҳ “шок” гардонид. Шамсиддин ном ҷавоне аз оилаҳои ба истилоҳ “тиллоӣ” дар ин синф таҳсил мекард ва бо такаббуру худписанди лақаби “каттача”-ро сазовор гардида буд, мисли “тарошаи лаби бом боли сар” ҳамаро бо пешниҳоди худ барои чанд сония лол намуд.
“Гӯш кунетон, ин Маряма буваш (модараш) ӯрус, яъне мусулмон не, кофир. Чӣ хел пули фитра ба вай медодим?! Беҳтараш ягон гадойба тийем беҳтар не мӣ?!”.
Султон ба худ омада хост ин аҳмақро саркӯб кунад. Ҳамсинфонаш ӯро ҷудо карда ба канор бурданд. Сардори синф, ки зани пурдида буд ҳамаро ба хомӯшӣ даъват намуда, илова кард:
Султон ба худ омада хост ин аҳмақро саркӯб кунад. Ҳамсинфонаш ӯро ҷудо карда ба канор бурданд. Сардори синф, ки зани пурдида буд ҳамаро ба хомӯшӣ даъват намуда, илова кард:
“Аз гуфтаи худи Марям модараш пеш аз издивоҷ бо падараш исломро қабул намудааст. Ба фикрам агар ҳатто ин хел ҳам намебуд ҳашт фарзанди рӯйи хона ятиммонда сазовори раҳму шафқати ҳар яки мо буда метавонанд. Дидаву дониста ба ҳамсинфамон кӯмак накунем нобахшиданист. Умуман додани фитри рӯза кори ихтиёрист ва касе мехоҳад диҳад ва касе намехоҳад не...” – бо шиддат ва ғазаболуд ба суханонаш хотима бахшид Сулҳия.
“
Ман аз таъқиб дар асоси нажод, дин ё макон нафрат дорам. Азбаски ин дар кишвари ман рӯй медиҳад, пас фикр кунед, ки ман яҳудӣ, атеист ҳастам.
Кулли ҳамсинфон, ғайр аз Шамсиддин маблағи ҷамшударо ва алоҳида бо хариди маводи ғизоӣ як рӯз пеш аз Иди фитр ба модари Марям бурда доданд. Шамсиддин маҷбур шуд тарки хониш карда ба мактаби дигар гузарад.
Ду моҳ пас таҳсил тамом гардид ва ҳамаи хонандагон соҳиби дипломи касбӣ гардиданд. Аз байн қариб як гузашт. Чанде пеш аз сардори ин синф фаҳмидам, ки Марям гирифтори беморӣ шуда бистарӣ мешавад. Духтурон барояш ҷарроҳӣ таъин мекунанд. Бо ташаббуси Сулҳия дар сомнаҳои иҷтимоӣ суратҳисоб кушода дар ду-се рӯз маблағи казои ва ҳатто зиёдаро ҷамъ мекунад. Аксарияти кулли ҳамсинфонаш, ки имрӯз соҳиби вазифаҳои хуб шудаанд бо маблағҳо калон дастгрӣ карданд. Сулҳияхон илова кард, ки: - “Бо хоҳиши худи онҳо номҳои шахсони кӯмаккарда пинҳон дошта мешавад”.
Ягона калимае, ки аз даҳони ман беихтиёр берун шуд – “Аҳсан!”, буд ва чашмонам он замон нарм аз оби дида гардид.
Ду моҳ пас таҳсил тамом гардид ва ҳамаи хонандагон соҳиби дипломи касбӣ гардиданд. Аз байн қариб як гузашт. Чанде пеш аз сардори ин синф фаҳмидам, ки Марям гирифтори беморӣ шуда бистарӣ мешавад. Духтурон барояш ҷарроҳӣ таъин мекунанд. Бо ташаббуси Сулҳия дар сомнаҳои иҷтимоӣ суратҳисоб кушода дар ду-се рӯз маблағи казои ва ҳатто зиёдаро ҷамъ мекунад. Аксарияти кулли ҳамсинфонаш, ки имрӯз соҳиби вазифаҳои хуб шудаанд бо маблағҳо калон дастгрӣ карданд. Сулҳияхон илова кард, ки: - “Бо хоҳиши худи онҳо номҳои шахсони кӯмаккарда пинҳон дошта мешавад”.
Ягона калимае, ки аз даҳони ман беихтиёр берун шуд – “Аҳсан!”, буд ва чашмонам он замон нарм аз оби дида гардид.
“
Табиат ба инсон зарурати ғамхорӣ дар бораи ҳама одамонро гузоштааст.
